Terugblik Symposium Prikkelarm Cultuuraanbod 2024

“Zullen we vandaag gewoon prikkelarm met jazz-hands applaudisseren?” vraagt Onbeperkt Genieten-ambassadeur Viggo Waas aan een goed gevulde theaterzaal in museum Singer Laren. Er volgt direct een oorverdovende stilte van wapperende handen…
Het is maandagochtend, 17 juni 2024. Viggo en mede-ambassadeur Willem Philipsen loodsen samen als ervaringsdeskundige dagvoorzitters, de deelnemers door het jaarlijkse Onbeperkt Genieten symposium over prikkelarm cultuuraanbod heen.

Plenaire bijeenkomst
Het symposiumprogramma is, net als in voorgaande jaren, heel divers. Tijdens de plenaire ochtendbijeenkomst komen zowel aanbieders als gebruikers van prikkelarm aanbod aan het woord. De sprekers worden daarnaast door Viggo en Willem op geheel eigen wijze aan de tand gevoeld. ‘Spitsafbijter’ en algemeen directeur van Singer Laren, Evert van Os, deelt met de zaal hoe zijn museum het voor elkaar krijgt om -na een lastige start- sinds 2022 succesvol prikkelarm museumaanbod te verzorgen. Evert ontvangt daarna het eerste exemplaar van het nieuwe Onbeperkt Genieten Magazine uit handen van een trotse directeur en oprichter van Onbeperkt Genieten, Iris van Heesch. Dit keer staat Singer Laren centraal in het magazine, volgende keer is een ander museum, theater of poppodium aan de beurt.

Prikkelarme openstellingen
Sophie Valkenier, verantwoordelijk voor de afdeling Educatie & Inclusie bij Singer Laren, en Iris nemen vervolgens het stokje over. Samen vertellen ze over de prikkelarme openstellingen bij Singer, over de voorbereidingen, hoe er de eerste keer precies nul(!) bezoekers kwamen en dat daarna de prikkelarme openstellingen toch al snel uitverkochten. Sophie: “Het is een kwestie van volhouden en de moraal onder de medewerkers en directie hoog houden. Omdat we de prikkelarme openstellingen met een vaste frequentie zijn blijven aanbieden wisten steeds meer bezoekers ons aanbod te vinden. Met de komst van De Prikkelarme Cultuuragenda merkten we ook direct een groot verschil in bezoekersaantallen. We zien ook veel bezoekers terug die eerder een museumbezoek als niet haalbaar zagen.” Verder haalt Sophie een aantal onderzoeken aan die aantonen dat kunst beoefenen, er naar kijken en er over praten gezond is voor de hersenen. Sterker nog, er zijn zelfs prikkelarme rondleidingen in Singer die onderdeel zijn van een behandeling.

Prikkelarme faciliteiten
Het twee-gesprek gaat verder over prikkelarme faciliteiten. Iris: “Prikkelarme randvoorwaarden zijn nodig zodat bezoekers van het culturele aanbod kunnen genieten. Het is zo belangrijk dat bezoekers van tevoren goed geïnformeerd zijn en precies weten hoe alles er uit ziet en wat er gaat gebeuren. Als ze voor verassingen komen te staan geeft dat extra prikkels. Als alles rondom een tentoonstelling, voorstelling of optreden prikkelarm is gemaakt, houden bezoekers simpelweg energie over voor de culturele activiteit zelf en daar komen ze voor. Prikkelarme faciliteiten maken dat dus mogelijk.” Iris meldt ten slotte nog: “Benader de communicatie rondom het prikkelarme cultuuraanbod niet vanuit de beperking van bezoekers met een lage prikkeltolerantie, maar vanuit het aanbod zelf. Dat voegt toe aan een optimale, pure culturele beleving.”

Ervaringsdeskundigen
Een gesprek met ervaringsdeskundigen Frans Simmes en Maria Adelaida Vogels volgt. Zij hebben allebei een hersenbeschadiging opgelopen door een verkeersongeluk en zijn sindsdien snel overprikkeld. Viggo en Willem, beiden ervaringsdeskundig vanwege de gevolgen van een herseninfarct, willen weten hoe Frans en Maria prikkelarm cultuuraanbod ervaren. Voormalig arts Frans voelt zich vooral vrij tijdens prikkelarme bezoeken omdat hij niet alert hoeft te zijn op prikkels. “Ik heb dan even geen zorgen en ben na afloop niet doodmoe. De batterij gaat snel leeg, dus het is een voortdurende zoektocht naar balans in jezelf. Voldoende rustdagen inbouwen is ook van essentieel belang. Tijdens prikkelarme openstellingen voel ik me meer een volwaardig persoon. Dat voelde zelfs ook zo tijdens een prikkelarme schilderworkshop die ik bij Singer heb gevolgd. Ik voel me door het prikkelarme aanbod vanuit mijn kracht benaderd. Ik kan dan gewoon Frans zijn en van het leven en van cultuur genieten.”

Warm bad
Maria beoordeelt als ervaringsdeskundige mystery guest voor Onbeperkt Genieten de kwaliteit van prikkelarme aanbod. “Ik kom op best wel wat verschillende locaties en het prikkelarme cultuuraanbod is overal anders. Het voelt vaak als een warm bad omdat alles er op is gericht om zoveel mogelijk prikkels bij je weg te houden. De medewerkers zorgen voor je vanaf de ontvangst tot aan je stoel of de expositieruimte. Er is soms een aparte prikkelarme ingang en meestal is er een rustruimte om bij te komen. Overdadige verlichting is gedimd, videoschermen zijn uit, de looproutes zijn extra duidelijk aangegeven, en zo kan ik nog wel even doorgaan. Het komt er simpelweg op neer dat je op deze manier energie overhoudt om te kunnen genieten van de voorstelling of tentoonstelling. Zonder prikkelarme faciliteiten red ik dat niet. En het kan zo simpel zijn, want het zijn vaak hele kleine, eenvoudige dingen die al een groot verschil kunnen maken. Zoals een kop koffie die uit een kan wordt geschonken in kartonnen bekertjes zodat je dan geen last hebt van serviesgeluiden en koffiemachines.”

Workshops
Na de lunch in de zonnige tuin van het Singer, biedt het middagprogramma de keuze uit welgeteld acht uiteenlopende interactieve en vaak praktisch ingestoken workshops. De leiding is in handen van experts uit diverse vakgebieden. Door het gevarieerde aanbod kan iedereen naar eigen behoefte ‘inprikken’ op specifieke aspecten van prikkelarm aanbod. In de workshop ‘Handvatten voor rondleiders’ maakt een gespecialiseerde rondleider duidelijk hoe een prikkelarme rondleiding het beste kan worden opgebouwd en uitgevoerd. Twee Onbeperkt Genieten-trainers geven in een oriënterende workshop een inkijkje ‘op maat’ over hoe een prikkelarm theaterbezoek kan worden gefaciliteerd. Bij de workshop ‘De kunst van het luisteren’ laten twee geluidexperts de deelnemers ontdekken dat echte stilte eigenlijk niet zo fijn is en hoe context er toe doet. Een ervaren regioconservator houdt de deelnemers aan de workshop ‘Behoud van continuïteit’ voor hoe zij kunnen zorgen voor de (financiële) borging en toekomst van hun programma. In de workshop ‘Cultuureducatie’ leren de deelnemende vakdocenten en rondleiders hoe zij kunnen omgaan met leerlingen die prikkels anders verwerken.

Impact
Er zijn veel deelnemers aanwezig bij een imponerend en openhartig groepsgesprek met een tweetal ervaringsdeskundigen onder leiding van Willem Philipsen. “Mijn mond viel af en toe open. Dat overprikkeling zo’n impact heeft had zelfs ik me niet gerealiseerd”, meldt een van de deelnemers. De meeste deelnemers aan de ‘Overprikkeling experience’ (overigens niet geschikt voor deelnemers met een lage prikkeltolerantie), onder leiding van Viggo Waas, kwamen met een beetje wit neusje uit de theaterzaal. Voor hen is het nu volledig duidelijk wat overprikkeling met je kan doen. Er zijn ook deelnemers die vandaag hun kans grijpen om in museum Singer, met of zonder rondleiding, aan den lijve te ondervinden hoe een prikkelarm museumbezoek aanvoelt. Een deelnemer: “Ik stond opeens helemaal alleen op de Breitner tentoonstelling. Magisch! Toen begreep ik pas echt hoe geweldig en belangrijk het is om in alle rust -zonder prikkels- van kunst te kunnen genieten.”
Einde van de dag. Het symposium is door veel deelnemers als “een bijzonder inspirerende dag” met “opmerkelijk veel eyeopeners en take-aways” ervaren. Positief geprikkeld, met meer kennis van en begrip voor prikkelarm cultuuraanbod en een fijne goodie-bag gingen de deelnemers na de ontspannen afsluitborrel huiswaarts.

Tekst: Pam Werdler
Foto’s: Maarten van Haaff